Illustratie: Marc Weikamp

Illustratie: Marc Weikamp

‘Kunstmatige intelligentie: de wal keert het schip’

Opinie

ACHTERHOEK - Hopelijk wordt dit geen saai artikel. Het gaat over kunstmatige intelligentie, in het bijzonder over ChatGPT. Daarover is de laatste tijd veel gepubliceerd. Over het kunstmatige dus, over AI (Artificial Intelligence). Niet over het echte leven. Maar dat kunstmatige krijgt wel steeds meer invloed.

Door Sander Grootendorst

Het wemelt in kranten en op de sociale media van de opdrachten die aan ChatGPT bij wijze van grappig experiment worden verstrekt. Zoals: Beschrijf de stad Groenlo. Lever een tekst à la A.L. Snijders. Maak een schilderij à la Van Gogh. Dat lukt ChatGPT best aardig en zal in volgende edities vast nog verbeteren. Beetje voorspelbaar allemaal, maar dat is logisch. Scholieren kunnen ChatGPT inzetten als een soort holistische versie van Google. Een zoekmachine 2.0 die nog vollediger antwoord geeft op vragen van bijvoorbeeld de geschiedenisleraar. Vóór internet moest je een papieren encyclopedie doorbladeren. Of je oudere broer raadplegen. Dankzij AI krijg je er nu zelfs automatisch een verhaaltje bij, een kunstmatig werkstuk.

Herinner me een leraar die lesuren vulde met spannende verhalen. Hij gaf huiswerk op dat iedereen ijverig ging maken. Zo kwamen we erachter hoe de verhalen afliepen. Dat wilden we zelf weten, zelf begrijpen. Leverde ook nog eens hogere cijfers op. Zoekmachines waren er nog niet, maar het is duidelijk dat wat zij oplepelen niet meteen als makkelijk te produceren informatie in je hoofd zit wanneer de leraar je overhoort.

Dat je de feiten nu razendsnel bij elkaar hebt, is op zichzelf gunstig. Kunstmatige intelligentie kan ons ontegenzeggelijk van dienst zijn. Maar de vraag is of zij, steeds verder geperfectioneerd, ons onderhand niet gaat bedreigen. Om enkele beroepsgroepen te noemen: kan ChatGPT het werk van journalist, beeldend kunstenaar, componist, leraar, accountant overnemen?

‘Moet ook de Achterhoek worden vol gezet met enorme gebouw-dozen?’

Computers zijn alomtegenwoordig. Een automonteur kan niet meer zonder, huisarts en apothecaris evenmin. De zelfscan zet het baantje van de caissière in de supermarkt op de tocht. Een baantje dat de afgelopen decennia natuurlijk al enorm is veranderd. Caissières maken geen rekensommetjes meer, een apparaat vertelt hoeveel de klant aan contant geld terugkrijgt – voor zover dat nog bestaat: er wordt betaald via pasjes, ‘slimme’ mobieltjes en horloges. De tijd heeft niet stilgestaan.

Straks gaat de robot de schappen bijvullen. En aardbeien plukken, taxi’s besturen, huizen bouwen… Blijven er op den duur nog baantjes over? Hoe kom je aan je vakantiegeld, hoe betaal je je studie? Hoe onderhoud je je gezin? Hoe blijft de economie draaiende? Wie zich daar zorgen over maakt, kan zich vastklampen aan de gedachte dat al zoveel banen zijn verdwenen. De trekschuit is uit de vaart genomen. De economie draait nog steeds en veel werk is er – hoe je het ook wendt of keert – in de loop der jaren lichter op geworden. Dankzij de computer.

IJssel
Bij een tocht over de IJssel bezocht een passagier verwachtingsvol de stuurhut. Hij kwam bedrogen uit. Het schip voer volautomatisch. De stuurman zat niet aan het roer, hij hield slechts een oogje in het zeil. Niet erg romantisch; wel zo veilig.

De vorige dag was er een computerstoring geweest, zei hij. Toen moest hij toch echt als stuurman optreden. Gevoelig punt in de AI-discussie. Is er voldoende elektriciteit beschikbaar om kunstmatige intelligentie aan te sturen? Hoe zit het met de schaarse grondstoffen voor batterijen? Moet ook de Achterhoek worden volgezet met enorme gebouw-dozen? Een zorg van de Vordense cineast Fons Rouwhorst, die een documentaire maakte over verleden, heden en toekomst van deze streek. Verzet tegen zo’n gigantische stekkerdoos had in de Flevopolder succes. Hij komt er voorlopig niet. De wal keert het schip.

Wereldkampioen schaken Garri Kasparov verloor in 1997 van de computer Deep Blue. Later bleek het programma AlphaZero totaal onverslaanbaar. Het schaakte op een nieuwe manier, offerde pionnen waar een mens dat niet zou durven. Einde van de schaaksport? Helemaal niet. Want waar computers schaken, is het saai. Ze vergissen zich nooit, bluffen niet, proberen niet vals te spelen en komen niet in tijdnood. Alle schaaktoernooien tussen mensen zijn sindsdien gewoon doorgegaan. Alleen moeten organisatoren – net als leraren – bedacht zijn op valsspelers (die tijdens de partij stiekem hun computerhorloge raadplegen). Ach ja, valsspelers zijn van alle tijden. Valsspelen is menselijk. Juist dat menselijke vormt een wezenlijk gevaar van AI: geraffineerde manipulatie (bij verkiezingen, oorlogen) ligt op de loer. Wereldwijd waarschuwden wetenschappers daarvoor vorige week in een brief aan de ontwikkelaars.

Praatje
Is het verbeelding of beweegt de rij langzamer langs de kassa sinds je caissièreloos kunt afrekenen? “Hoe is het met u?” vroeg een caissière aan een oudere vrouw. Ze hadden gelegenheid voor een praatje.

“De werkelijke waarde van alles zit ’m in het persoonlijke”, zei een andere documentairemaker, Sarah Marijnissen uit Zutphen. Het gaat in een mensenleven om de belangstelling van de een voor de ander. Niet alleen in documentaires, in de journalistiek: overal. Ook bij de caissière en de klant. Belangstelling is het toverwoord. In de tussenruimte, het intermenselijke, heeft ChatGPT het nakijken. De robot heeft zijn feiten beter op een rijtje dan wij, maar zal zich niet belangstellend mengen in het gesprek tussen stuurman en passagier: over hoe heerlijk het is over het weidse water te varen.

Toch bedankt, beste robot. We hebben nu zeeën van tijd om bij te praten, herinneringen op te halen en te filosoferen over de toekomst.

Advertenties doorgeplaatst vanuit de krant