Boek over verdwenen Joodse leven

TERBORG - Ze schreef boeken over Huis Landfort, Villa Kalff en Kasteel Wisch. Haar vierde boek, dat deze maand wordt gepresenteerd, heet: ‘Het verdwenen Joodse leven in Terborg en Silvolde, Gendringen en Ulft’. Aggie Daniëls uit Terborg zegt erover: “Eigenlijk ontstaat de totstandkoming van mijn boeken vaak door toeval. Het komt op mijn pad!”

Door Marcel van Berkum

Aggie Daniëls is geboren in de Noordoostpolder in de buurt van Marknesse. De boerendochter raakte geïnteresseerd in de historie toen zij voor een baan in het jongerenwerk in Ulft terechtkwam. “Mijn vader kwam oorspronkelijk uit Netterden en ik ben mijn afkomst gaan uitpluizen. Zo kwam ik niet alleen steeds meer te weten over mijn familieverleden, maar ook over de geschiedenis van de streek.” In de jaren 90 wandelde zij vaak in de buurt van Huis Landfort in Megchelen. Het was door de oorlog zwaar gehavend en werd gerestaureerd onder leiding van architect Bob van Beek. “Ik nam deel aan een rondleiding en raakte gefascineerd door de historie van het Huis en de bewoners. Daar wilde ik meer van weten. Via Van Beek kwam ik in contact met een lid van de familie Luyken, de laatste bewoners van Landfort. Van Albert Luyken kreeg ik zoveel over de familie te horen. Het leek of hij op mij zat te wachten. Ik wilde een artikel schrijven voor het historisch tijdschrift De Ganzeveer van de Oudheidkundige Vereniging Gemeente Gendringen.” Het werd het boek Huis Landfort en de familie Luyken, dat in 2009 verscheen. 

Villa Kalff en kasteel Wisch
De totstandkoming van haar volgende boek was ook min of meer toevallig. Op verzoek van de huidige bewoners dook zij in de geschiedenis van de monumentale Villa Kalff in Terborg. “Het was in eerste instantie helemaal niet de bedoeling om er een boek over te maken. Gaandeweg ontdekte ik zoveel en ineens stond er een familielid van de voormalige bewoners bij mij aan de deur met tassen vol informatie.” Het was een mooie basis voor haar eigen aanvullend onderzoek en in 2012 kwam Villa Kalff uit. Toeval speelde ook een rol bij de realisatie van haar boek over Huis Wisch. “Ik belde aan bij het kasteel in verband met de organisatie van de Open Monumentendag en had een goed onderhoud met jonkheer Philippe Vegelin van Claerbergen. Het gesprek kwam onder meer op de geschiedenis van de familie en de jonkheer verwees me door naar zijn moeder jonkvrouw Olga van Schuylenburg. Door aangename gesprekken met haar kwam ik ontzaglijk veel te weten over de familiegeschiedenis.” Ze schreef en publiceerde in 2019 het boek Kasteel Wisch, Terborg: Schuilenburg en Ulenpas. “Mijn boeken zijn altijd een combinatie van historische feiten en interviews.”

Struikelstenen
Nu ligt er het boek Het verdwenen Joodse leven in Terborg en Silvolde, Gendringen en Ulft. “Mijn interesse voor de lotgevallen van de Joodse bevolking in de streek ontstond vanuit de redactie van De Ganzeveer. Mijn collega Gerrie van Hasselt en ik wilden hierover een artikel schrijven.” Aggie kwam in contact met Johanna Reiss in New York. Zij werd geboren in Winterswijk als Annie de Leeuw en had een familieband met Gendringen, want haar moeder was van de Joodse familie Spier. Johanna/Annie zat ondergedoken tijdens de Tweede Wereldoorlog en schreef hierover het boek De Schuilplaats. Ze gaf wereldwijd lezingen en was bereid naar Gendringen te komen. Tijdens de drukbezochte lezing in mei 2018 in de Martinuskerk in Gendringen kwam het gesprek ook op struikelstenen (stolpersteine), het idee van de Duitse beeldhouwer Gunter Demnig. Zo ontstond een werkgroep en de latere Stichting Struikelstenen Gemeente Oude IJsselstreek. Aggie Daniëls is bestuurslid. Inmiddels zijn op initiatief van deze stichting 24 struikelstenen gelegd ter nagedachtenis aan de in de Tweede Wereldoorlog vermoorde Joden in Terborg, Varsseveld en Westendorp. Gedenkstenen in Silvolde volgen dit jaar.

Unieke historische informatie
Door de leden van de stichting is er onderzoek gedaan naar de correcte plaats van de struikelstenen voor de woonadressen van de omgekomen Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zodoende is er veel unieke historische informatie boven water gekomen. Aggie Daniëls heeft privé het onderzoek voortgezet om het in een boek te bundelen en beschrijft uitvoerig alle 20 joodse families, die in de beschreven plaatsen hebben gewoond. Wat hun voorgeschiedenis was. Waar ze naar school gingen en wat hun beroepen waren. Uiteraard ook over het lot dat hen door toedoen van de nazi’s te wachten stond. Inwoners, die volop deel uitmaakten van de plaatselijke gemeenschap en als zodanig werden gewaardeerd, zijn vanwege het verderfelijke antisemitisme, ongeacht de leeftijd, uit de samenleving weggerukt. Vermoord!

Alle leeftijden
“Ik heb navraag gedaan bij zo’n zestig nazaten van bijna alle twintig families. Het was niet eenvoudig om ze te vinden, want velen wonen in het buitenland en gehuwde vrouwen hebben een andere achternaam aangenomen, maar er zijn langdurige contacten uit ontstaan. Ik kreeg hun verhalen, familiefoto’s en documenten.” Het boek is rijk geïllustreerd met veel historische afbeeldingen. Er zijn onder meer kopieën van dagboekfragmenten te lezen en bijvoorbeeld een briefje dat door een slachtoffer op weg naar een vernietigingskamp uit de trein is geworpen. Alle facetten komen aan de orde zoals ongeloof, vervolging, razzia’s, onderduik, verraad en wonderbaarlijke overleving. “Het blijkt dat er veel meer verraad is geweest dan ik ooit gedacht heb.” De schrijfster laat een overzicht met 96 namen zien van Joden die in de oorlog door de nazi’s zijn vermoord. Er staan 59 namen genoemd van personen die zijn geboren of hebben gewoond in Terborg en Silvolde en 37 in Gendringen en Ulft. Ze waren van alle leeftijden. Ook heel jonge kinderen en bejaarden. De oudste was 84. Het Joodse leven in die plaatsen is totaal verdwenen.

Aggie Daniëls geeft het boek Het verdwenen Joodse leven in Terborg en Silvolde, Gendringen en Ulft uit in eigen beheer en het wordt binnenkort gepresenteerd. Het kost 30 euro en is te bestellen via aggie.daniels@gmail.com, 06 16287956. Het is te zijner tijd bij veel winkels in de omgeving verkrijgbaar.