‘Destructieve’ woekerplant laat zich niet zomaar verdrijven

ACHTERHOEK – Een zomerse dag in de Achterhoek. Langs een pad in de omgeving van Eefde schitteren massaal de witte bloempjes van een lange rij struikhoge planten. Insecten, vooral zweefvliegen, laven zich aan de nectar. Tot zover het goede nieuws. Nu het slechte: de plant heet Japanse duizendknoop. Een wrede woekeraar die – mocht hij toevallig in de tuin staan – huizen in waarde kan laten dalen.

Door Sander Grootendorst

En dan te bedenken dat je deze Oost-Aziatische immigrant nog niet zo lang geleden “gewoon in tuincentra kon kopen”, zoals gemeenteraadslid Tanja Pompe in Lochem in 2018 bij het agendapunt ‘bestrijding Japanse duizendknoop’ opmerkte.
Zij noemde het een ‘agressieve en destructieve exoot’. Toenmalig wethouder Eric de Haan zei: “De plant vormt een groeiend probleem dat zich niet tot onze bermen beperkt. Ook de waterschappen zoeken nog volop naar een goede manier om de plant duurzaam te bestrijden en uiteindelijk uit te roeien. Totdat het zover is, kunnen we niet meer doen dan beheersmaatregelen nemen: we maaien de plant separaat en voeren het maaisel af.”
De situatie is er in bijna zes jaar niet beter op geworden. Op de gemeentelijke website van Lochem – waartoe Eefde behoort – staan alle plekken aangegeven waar de soort is waargenomen. Dat is zo’n beetje overal. De kaart van heel Nederland, te zien op verspreidingsatlas.nl, geeft hetzelfde beeld. Er is vrijwel geen atlasblok (vijf vierkante kilometer) waar de plant zich niet heeft gevestigd. En heeft hij dat eenmaal gedaan, laat hij zich nauwelijks nog verdrijven. Hij breidt zich snel uit en verdringt de concurrentie.
Waarschijnlijk hebben alle gemeenteraden de fraai bloeiende duizendknoop al meer dan eens op hun agenda zien langskomen. Aanleiding voor dit artikel is de aanwezigheid van de plant in een wijk in Silvolde. Daar moet rigoureuzer tegen worden opgetreden, vinden bewoners. Energiemaatschappij Liander zou er een stuk grond hebben gekocht om een elektriciteitshuisje te plaatsen, maar zou niet zijn geïnformeerd over de woekerplant. “Dit kan dus nog wel een staartje krijgen.”

Duveltje
Met dergelijke kwesties hebben gemeenten en grondeigenaren tegenwoordig vaker te maken. Het heeft al tot rechtzaken geleid. Ga je in de fout als je bij overdracht van een terrein en/of gebouw niet meldt dat de Japanse duizendknoop er groeit? Heb je daarmee een ‘verborgen gebrek’ verzwegen? Of kan en moet de koper dat zelf constateren? Voorlopig neigen de rechters naar die tweede optie. Maar anderzijds wordt ervoor gepleit dat een aanbieder van (compost)grond kopers ervan moet verzekeren dat daar geen restantjes Japanse duizendknoop in verstopt zitten. Of dat te garanderen valt? Het verraderlijke van de plant: er hoeft maar een piepklein stukje stengel in de aarde achter te blijven of de duizendknoop komt als een duveltje uit een doosje weer tevoorschijn.
De gemeente Oude IJsselstreek, waartoe Silvolde behoort, geeft op haar website adviezen voor de aanpak van de Japanse duizendknoop in eigen tuin:
“1. Probeer de plant te verzwakken door de stengels meerdere keren per groeiseizoen af te knippen. Voer de stengels en plantenresten af in de grijze container (restafval).
2. Probeer de uitlopers heel secuur te verwijderen, zonder dat er wortels achterblijven.”
Voor groeiplaatsen in de openbare ruimte geldt: “Doe online melding bij ons meldingenpunt. De gemeente zal overgaan tot bestrijding op de doorgegeven locatie.”
De overige gemeenten komen met soortgelijke teksten.

Warmwatermethode
Maar dat ‘bestrijden’ is dus makkelijker gezegd dan gedaan. Er is van alles uitgeprobeerd. Maaien is zeer beperkt zinvol. Volledig afgraven van een terrein werkt het beste, maar dat is lang niet altijd mogelijk. Chemische bestrijding is, helemaal in woonwijken, vanzelfsprekend uit den boze. Wel is succes geboekt met de ‘warmwatermethode’, in 2018 al door de Lochemse wethouder geopperd. Waterschap Aa en Maas gebruikte daarvoor bij wijze van proef koelwater uit de industrie. “Het is 99 graden en wordt met een hogedrukspuit aangebracht.” Duizendknoopwortels blijken daar slecht tegen bestand.
Waterschap Rijn en IJssel zet landbouwplastic in, dat geschikt is om dijken mee af te dekken. “Het is een zaak van lange adem’’, zegt ecoloog Michiel Schaap op de site van het waterschap. De Japanse duizendknoop mag uiteraard geen post vatten op dijken, ze kunnen die dusdanig beschadigen dat de hoogwaterkeringen niet meer functioneren.

Wet natuurbescherming
Hoe een (oersterke) plant te bestrijden die inmiddels tot de zeer algemene soorten behoort? Het gaat ook al gauw in de papieren lopen. Wie is aansprakelijk? Dat punt wordt aangekaart in een toelichting bij de aangepaste Wet natuurbescherming in 1922. Een regel in die wet luidt: “Het is verboden invasieve exoten behorende tot bij algemene maatregel van bestuur aangewezen soorten, of eieren van deze exoten te verhandelen of in bezit te hebben.” Maar dan, in de toelichting: “Aziatische duizendknopen [naast de Japanse onder meer de Sachalinse duizendknoop, SG] zijn in Nederland al wijdverspreid in het milieu. […] Er is vaak geen sprake van opzet, omdat hun voortplanting en verspreiding […] moeilijk kan worden voorkómen vanwege de invasieve eigenschappen. [Ze] kunnen onopgemerkt groeien in de publieke ruimte, bij andere terreineigenaren en in tuinen van particulieren. […] Het is niet redelijk terreineigenaren of particulieren [in geval van schade] te bestraffen voor de aanwezigheid van Aziatische duizendknopen. Tevens is een verbod op het bezit, anders dan voor commerciële doeleinden, niet handhaafbaar, omdat de planten zo wijd verspreid zijn.”
Tuincentra mogen ze dus definitief niet meer verhandelen. Maar verder heeft de Japanse duizendknoop de strijd voorlopig gewonnen. Is er nog iemand met een briljant idee?

Geen natuurlijke vijanden
Exoten zijn planten of dieren die zich van elders op aarde, meestal door menselijk toedoen, in een nieuw land weten te overleven. Dat hoeft niet per se ernstige gevolgen te hebben, maar helaas zijn er steeds meer voorbeelden van grote schade, waartoe je ook het verstoren van het bestaande ecologische evenwicht kunt rekenen. Neem de Amerikaanse rivierkreeft die zijn inheemse Europese familielid tot een grote zeldzaamheid heeft gedegradeerd. Het probleem is dat de soorten als de Japanse duizendknoop in hun nieuwe thuisland soms wel vrienden (die zweefvliegen), maar geen natuurlijke vijanden hebben. Ze maken in hun land van herkomst onderdeel uit van het ecologisch systeem; een plant worden onder meer door specifieke schimmels in toom gehouden. Die schimmels zijn niet mee-geëmigreerd naar Nederland.